آزمایش بتا یکی از آزمایشاتی است که برای تشخیص بارداری از آن استفاده میشود. اما بتا چیست؟ بتا در واقع بخشی از هورمون HCG است.
هورمون HCG هورمونی است که در دوران بارداری توسط جفت تولید میشود و پس از برقراری ارتباط خونی بین مادر و جنین در گردش خون مادر وارد میشود و قابل سنجش میگردد. وظیفهی این هورمون (hcg) نگهداری از جسم زرد است که تولید استرادیول و پروژسترون میکند. (جسم زرد (Corpus luteum) تودهی سلولی موقتی در تخمدان خانمهای بارور است که هورمونهای پروژسترون، استرادیول و اینهیبین A را ترشح میکند.) فرایند تشکیل هورمون اچ سی جی بدین صورت است که پس از عمل لقاح و لانهگزینی تخمک بارور شده در رحم، بین 3 الی 10 روز بعد جفت تشکیل میشود. حال توسط سلولهای جفت، هورمون HCG تولید شده و به مراقبت از جسم زرد میپردازد. نیمه عمر این هورمون 12 الی 36 ساعت میباشد.
اندازهگیری هورمون hCG در خون اولینبار در حدود 11 روز پس از لقاح و بین 12 تا 14 روز پس از لقاح در ادرار قابل محاسبه است. اندازهگیری سطح این هورمون از طریق ادرار که در منزل انجام میگیرد بی بی چک نامیده میشود. مقدار HCG به طور طبیعی هر 72 ساعت دو برابر میشود به گونهای که سطح آن در هفتههای 8 تا 11 بارداری به حداکثر خود رسیده و سپس در ادامه بارداری کاهش مییابد.
هورمون اچ سی جی در حاملگی طبیعی در حدود 4 الی 6 هفته پس از شروع بارداری افزایش قابل ملاحظهای پیدا کرده و سپس کم کم افت پیدا میکند. اما در مواردی همچون بارداری خارج رحم، حاملگی مولار، برداشت کل رحم و کورتاژ پس از حاملگی سیر نزولی سریعتر آن قابل مشاهده است. این آزمایش را هر زمان که مشکوک به حاملگی طبیعی و یا حتی موارد خارج رحمی بودید میتوانید انجام دهید و درخواست آن بوسیله خود فرد نیز قابل قبول است.
برای انجام این آزمایش نیازی به ناشتا بودن نیست. عدم مصرف آب ضرورتی ندارد و حتی قطع داروهایی که در حال مصرف آن هستید (با تشخیص پزشک) لازم نیست. مدت زمان لازم برای انجام این آزمایش حدود نیم ساعت میباشد و شما در هر ساعتی از شبانه روز میتوانید این آزمایش را انجام دهید. هورمون hcg ابتدا در خون ظاهر میشود و بعد از آن شروع به متابولیزه شدن کرده و در ادرار دفع میشود. بنابراین سنجش این هورمون در آزمایش خون حساستر است و زودتر مثبت میشود. در موارد حاملگی خارج رحمی هم که حتما باید خون تست شود. آزمایش سنجش بتا به دو نوع تقسیم بندی میشود؛ نوع کیفی که در آن فقط وجود هورمون اچ سی جی در خون بررسی میشود و نوع کمی که میزان آن نیز مورد سنجش قرار میگیرد.
نکته: واحد اندازه گیری این هورمون milli-international units per milliliter = mIU/ml میباشد.
همانگونه که در بالا اشاره شد سطح هورمون HCG در بدن با گذر هفتههای بارداری تغییر میکند؛ به گونهای که تا هفته هفتم الی هشتم سطح این هورمون رو افزایش میرود و در هفتههای آتی بارداری یعنی هفته نهم به بعد سطح این هورمون در بدن رو به کاهش میگذارد. لازم به ذکر است که مقدار این هورمون به طور معمول توسط پزشکان دوباره اندزاه گیری نمیشود مگر این که مشکلاتی همچون خونریزی، درد شدید شکمی یا سابقه سقط جنین وجود داشته باشد.
در جدول زیر سطح این هورمون بر اساس LMP یعنی تعداد هفتههایی که از اولین روز آخرین قاعدگی (Last Menstrual Period) گذشته، نشان داده شده است.
تعداد هفته های گذشته از اولین روز آخرین قاعدگی | میزان هورمون BHCG با واحد mIU/ml |
3 هفته از LMP گذشته باشد | 50-5 |
4 هفته از LMP گذشته باشد | 426-5 |
5 هفته از LMP گذشته باشد | 7340-18 |
6 هفته از LMP گذشته باشد | 56500-1080 |
8-7 هفته از LMP گذشته باشد | 229000-7650 |
12-9 هفته از LMP گذشته باشد | 288000-25700 |
16-13 هفته از LMP گذشته باشد | 254000-13300 |
24-17 هفته از LMP گذشته باشد | 165400-4060 |
40-25 هفته از LMP گذشته باشد | 117000-3640 |
زن غیر حامله: <5 mIU/ml
بعد از یائسگی: <5/9 mIU/ml
نکته: اعداد مذکور صرفا به عنوان راهنما آورده شده است و افزایش این هورمون در افراد مختلف متفاوت میباشد.
نکته: در هفتههای چهارم تا ششم بارداری مقدار هورمون بتا اچ سی جی (BHCG) هر 48 ساعت در بدن دو برابر میشود. توجه داشته باشید که اگر این افزایش به بیش از سه روز طول کشید احتمال بارداری خارج از رحم وجود دارد و باید بررسی شود
نکته: میزان سطح هورمون BHCG در هفته دوازدهم بارداری به بالاترین مقدار خود میرسد و بعد از آن باید رو به کاهش بگذارد. اگر بعد از هفته دوازدهم بازهم سطح این هورمون در حال افزایش باشد احتمال بارداری مولار وجود دارد و باید بررسیهای لازم صورت پذیرد. (حاملگی مولار عبارت است از تخمک بارور شدهای که ناهنجاریهای خاصی در آن وجود داشته باشد. در این وضعیت تخمک بارور شده یا هرگز بطور کامل به جنین تبدیل نمیشود و یا این که به شکل غیر طبیعی رشد کرده و نمیتواند زنده بماند.)
مقادیر پایین hCG میتواند علتهای مختلفی داشته باشد و برای اطمینان از پیش فرضهای موجود باید آزمایش طی 48 الی 72 ساعت بعد دوباره تکرار شود تا با توجه به تغییرات سطح هورمون بتوان قضاوت صحیحی داشت. سطوح پایین هورمون hCG میتواند نشاندهنده موارد زیر باشد:
همانند کم بودن سطح این هورمون، بالا بود بیش از حد آن نیز نشانهی مواردی است که در زیر به آن اشاره میکنیم:
زمانی که هر یک از موارد زیر وجود داشته احتمال مثبت بودن جواب آزمایش به صورت کاذب وجود دارد. یعنی جواب آزمایش شما مثبت شده در حالی که این مثبت بودن صحت ندارد
پاسخ منفی کاذب زمانی اتفاق میافتد که: